Eksport towarów do Niemiec - pośrednik 2

Gazeta Prawna Nr 8 – Styczeń 2004, strona 21

Jak eksportować towar do Niemiec: pośrednik handlowy – część II

W GP nr 7 przedstawiliśmy możliwości rozprowadzania towaru w Niemczech za pomocą pośrednika handlowego – kwestie dotyczące zasad działalności niemieckiego pośrednika handlowego i jego obowiązków wobec polskiego producenta. Poniżej przedstawiamy obowiązki ciążące na producencie i regulacje dotyczące rozwiązania umowy o pośrednictwo.

1. Obowiązki przedsiębiorstwa

Producent obowiązany jest przede wszystkim zaopatrywać pośrednika handlowego we wszelkie dokumenty, jakie są niezbędne do wykonywania jego działalności na rzecz przedsiębiorstwa. Należą do nich materiały reklamowe, próbki, cenniki, ogólne warunki umów itp.

Producent jest obowiązany powiadamiać pośrednika o wszystkim, co jest istotne dla jego działalności. Przedsiębiorstwo musi więc w razie potrzeby poinformować pośrednika, że nie może ono, przykładowe ze względu na brak surowców lub zastoje produkcyjne, przyjmować zamówień w dotychczasowej ilości. Ponadto przedsiębiorstwo zobowiązane jest do bezzwłocznego zawiadomienia pośrednika o zawarciu umowy z nabywcą towaru lub odmowie jej zawarcia. Ze względu na obowiązek lojalności wobec pośrednika odmowa zawarcia umowy może nastąpić tylko z uzasadnionych powodów. W przypadku gdy producent narusza swoje obowiązki, pośrednik może – w razie powstania szkody w swoim majątku – żądać od niego odszkodowania, a w razie poważnego naruszenia obowiązków ma on także prawo do wypowiedzenia umowy bez zachowania terminów.

2. Prowizja

Wynagrodzenie pośrednika przybiera zazwyczaj formę prowizyjną, jednakże strony w umowie mogą uzgodnić inną formę ustalania wynagrodzenia. W praktyce spotyka się często ustalenie mieszanej formy wynagrodzenia składającej się ze stałej kwoty miesięcznej uzupełnionej prowizją od sprzedanego towaru. Często jednak pośrednicy pracują także na bazie czysto prowizyjnej. Wysokość prowizji i jej rodzaje (np. prowizja od pierwszego zamówienia i od kolejnych zamówień) określane są przez strony w umowie. W przypadku gdy wysokość prowizji nie została ustalona w umowie, pośrednik ma prawo żądania prowizji przyjętej w danych stosunkach handlowych.

Pośrednikowi przysługuje prawo do prowizji, jeśli – ogólnie rzecz biorąc – jego działalność stanowiła przyczynek do zawarcia umowy między przedsiębiorstwem a klientem. Poza tym, w przypadku gdy pośrednikowi zostało przyznane prawo wyłączności w odniesieniu do oznaczonej grupy klientów lub obszaru geograficznego, a w czasie trwania umowy z pośrednikiem została (nawet bez udziału pośrednika) zawarta umowa z klientem z tej grupy lub obszaru, pośrednik może żądać prowizji od tejże umowy.

Prawo do żądania prowizji staje się jednak wymagalne dopiero z chwilą wykonania umowy, to znaczy dostarczenia towaru przez przedsiębiorstwo i dokonania zapłaty przez nabywcę. Regulacja ta ma na celu ochronę interesów przedsiębiorstwa: wypłaca ono pośrednikowi prowizję dopiero wtedy, gdy samo otrzyma o należność za towar. Ponieważ pośrednika nie można jednak obciążać ryzykiem za niewykonanie umowy przez przedsiębiorstwo, prowizja wymagalna jest także wtedy, gdy przedsiębiorstwo z własnej winy źle lub w ogóle nie wykonało umowy.

Prowizja powinna zostać zapłacona do końca miesiąca przypadającego po zakończeniu okresu rozliczeniowego, który może wynosić maksymalnie trzy miesiące. Przedsiębiorstwo zobowiązane jest do wysłania pośrednikowi rozliczenia, nawet jeśli pośrednik go nie zażąda. Pośrednik ma prawo wglądu do ksiąg prowadzonych przez przedsiębiorstwo, a dotyczących transakcji, za które mu się należy prowizja.

Natomiast prawo do zwrotu nakładów związanych z prowadzeniem działalności przysługuje pośrednikowi tylko wtedy, jeśli jest to przyjęte zwyczajowo w danej branży. Regulacja ta jest odmienna od polskiej: zgodnie z art. 762 KC w braku odmiennego postanowienia umowy pośrednik może domagać się zwrotu wydatków tylko o tyle, o ile były uzasadnione i o ile ich wysokość przekracza zwykłą w danych stosunkach miarę.

3. Czas trwania umowy i jej zakończenie

Umowa z pośrednikiem może teoretycznie zostać zawarta zarówno na czas oznaczony jak i na czas nieoznaczony. W praktyce najczęściej jednak zawierane są umowy na czas nieoznaczony. Mogą one zostać wypowiedziane z zachowaniem ustawowych terminów, które wynoszą w pierwszym roku umowy – jeden miesiąc, w drugim roku umowy – dwa miesiące, od trzeciego do piątego roku – trzy miesiące, a od piątego roku umowy – sześć miesięcy. (W polskim kodeksie cywilnym uregulowanie jest podobne, jednakże począwszy od trzeciego roku wzwyż wystarczy jedynie upływ trzech miesięcy). Terminy te mogą zostać przedłużone postanowieniami umowy, z tym że termin wypowiedzenia dla przedsiębiorstwa nie może być krótszy niż termin dla pośrednika. Wypowiedzenie może, w przypadku braku innego postanowienia umowy, zostać złożone tylko na koniec miesiąca kalendarzowego.

Umowa zawarta na czas nieoznaczony może zostać rozwiązana także ze skutkiem natychmiastowym, ale tylko z ważnej przyczyny. Ważną przyczynę stanowi takie naruszenie przez jedną ze stron obowiązków wynikających z zobowiązania, że nie można wymagać od drugiej strony odczekania aż do upływu terminów wypowiedzenia. Naruszeniem takim może być przykładowo rozszerzenie przez pośrednika asortymentu rozprowadzanych przez niego towarów innych zleceniodawców wbrew postanowieniom umowy; nie zawiadomienie przedsiębiorcy o przekształceniu nabywcy towaru w spółkę z o.o.; przejęcie przez pośrednika handlowego zastępstwa dla innego pośrednika pracującego na rzecz konkurencyjnego przedsiębiorstwa; udostępnienie trzecim osobom tajemnic przedsiębiorstwa. Ze strony przedsiębiorstwa są to natomiast na przykład regularne zatrzymywanie prowizji lub nienależyte wykonywanie umów, które zawarte zostały za pośrednictwem pośrednika. Wypowiedzenie umowy przez przedsiębiorstwo powinno zostać poprzedzone napomnieniem skierowanym do pośrednika. Czasami zawierane są także umowy z pośrednikami na czas oznaczony. Ich rozwiązanie przed upływem czasu, na który zostały zawarte, możliwe jest tylko z ważnej przyczyny (ze skutkiem natychmiastowym), a zastosowanie mają tu te same zasady, które zostały przedstawione powyżej. Zawierając umowę na czas oznaczony, przedsiębiorstwo musi uważać, żeby nie wykonywać jej po upływie czasu umowy, bowiem zgodnie z § 89 ust. 3 HGB umowa na czas oznaczony, która jest wykonywana przez obie strony po upływie jej czasu, poczytywana jest za zawartą na czas nieoznaczony. Przepis ten prowadzi więc do tego, że umowa na czas oznaczony przekształca się w razie wykonywania jej przez obie strony po jej upływie automatycznie w umowę na czas nieoznaczony.

Umowa z pośrednikiem handlowym może także zostać rozwiązana przez porozumienie obydwu stron.

Jeśli wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy spowodowane zostało takim zachowaniem jednej ze stron, za które ponosi ona odpowiedzialność, obowiązana jest ona do naprawienia szkody wynikłej z zakończenia umowy.

4. Roszczenie kompensacyjne

W chwili zakończenia umowy pośrednik pozostawia przedsiębiorstwu pozyskanych przez niego klientów nie uzyskując prowizji za umowy, które zawierane będą w przyszłości. W zamian za to przysługuje mu prawo do otrzymania ze strony przedsiębiorstwa tak zwanego świadczenia kompensacyjnego.

Warunkiem powstania roszczenia kompensacyjnego jest pozyskanie w trakcie obowiązywania umowy między producentem a pośrednikiem nowych klientów lub znaczne rozszerzenie palety zamówień starych klientów, tak że producent po rozwiązaniu umowy z pośrednikiem w dalszym ciągu uzyskiwać będzie znaczne korzyści z zamówień. Konieczne jest więc jedynie, że zawiązane przez pośrednika kontakty handlowe wciąż rezultują w postaci zawierania dalszych transakcji. Ponieważ chodzi tutaj o przyszłe transakcje, wystarczająca jest prognoza co do dalszego rozwoju kontaktów handlowych. Rekompensata powinna być wypłacona w "stosownej" wysokości. Określenie to ogranicza z jednej strony zbyt wygórowane żądania pośrednika handlowego, z drugiej strony nie zezwala przedsiębiorstwu na wypłacenie zbyt niskiej sumy. Zbyt wysoka jest rekompensata na przykład wtedy, jeśliby pośrednik uzyskał poprzez nią korzyści, jakich w trakcie trwania umowy sam by nie osiągnął. Wysokość rekompensaty obliczana jest w praktyce zgodnie z przewidywanym kształtowaniem się dochodów za prowizje. Maksymalna wysokość rekompensaty ograniczona jest do wysokości średniej rocznej prowizji obliczonej na podstawie ostatnich pięciu lat trwania umowy z pośrednikiem.

Rekompensata powinna zostać uwzględniona od samego początku przy kalkulacji kosztów dystrybucyjnych. Próba obejścia roszczenia kompensacyjnego poprzez wliczanie rekompensaty w stale wypłacaną prowizję uważana jest przez orzecznictwo za niezgodną z prawem i nie prowadzi do utraty roszczenia. Przedsiębiorstwo musi więc albo odłożyć odpowiednią sumę na poczet rekompensaty, albo starać się o nałożenie kosztów rekompensaty nowemu pośrednikowi handlowemu.

Pośrednik może jednak także stracić prawo do świadczenia kompensacyjnego. Dzieje się tak wtedy, jeśli – przedstawiając to w uproszczeniu – powody, które doprowadziły do rozwiązania umowy, wynikają ze sfery pośrednika. Ustawodawca doszedł bowiem do wniosku, że roszczenie kompensacyjne nie przysługuje pośrednikowi, który sam doprowadził do rozwiązania umowy.