Sprawy spadkowe w Niemczech - spadek w Niemczech

Śmierć bliskiej osoby stanowi nie tylko ból i cierpienie, ale także wiąże się z koniecznością zachowania całego szeregu procedur. Stają się one szczególnie skomplikowane, gdy umiera osoba zamieszkała na stałe za granicą, np. w Niemczech. Bowiem majątek pozostawiony przez nią w Niemczech podlega nie polskiemu, lecz niemieckiemu reżimowi prawnemu. Dodatkowe komplikacje powstają, gdy nasz bliski pozostawił także majątek w Polsce.

W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie, czy nasz bliski pozostawił testament. Może on znajdować się w domu zmarłego, ale mógł także zostać zdeponowany przez niego w sądzie lub u notariusza. W Niemczech funkcjonuje specjalny rejestr testamentów notarialnych, który umożliwia stwierdzenie, czy dana osoba pozostawiła po sobie testament sporządzony u notariusza. Co się tyczy testamentów zdeponowanych w sądzie, należy zasięgnąć informacji w miejscowym sądzie spadku.

Specjalnością niemieckiego prawa są tzw. testamenty wspólne (małżeńskie), które są sporządzane wspólnie przez obydwojga małżonków. W Polsce takie testamenty są niedopuszczalne, ale niemiecki ustawodawca wychodzi z założenia, że małżonkowie są tak ekonomicznie związani ze sobą, że mogą wspólnie sporządzać testament. Istotą testamentu małżeńskiego, a w szczególności tzw. ‘testamentu berlińskiego’ (‘Berliner Testament’) jest to, że małżonkowie wyznaczają siebie nawzajem na spadkobierców, a dzieci dziedziczą majątek małżeński dopiero po śmierci obojga małżonków. Oznacza to, że w razie śmierci jednego z małżonków pozostały przy życiu małżonek dziedziczy cały spadek, a dzieci nie dziedziczą po w pierwszej kolejności zmarłym, lecz dopiero po śmierci drugiego z małżonków (dzieciom przysługuje wtedy wg. niemieckiego prawa zachowek). Za życia obydwojga małżonków ‘Berliner Testament’ może być przez każdego z nich odwołany. Natomiast po śmierci jednego z małżonków wspólny testament nie może zostać zmieniony lub odwołany przez pozostałego przy życiu małżonka.

Jeśli spadkodawca pozostawił testament (czy to jednoosobowy, czy to małżeński), należy w pierwszej kolejności sprawdzić wstępnie, czy zachowane zostały podstawowe wymogi formalne niemieckiego prawa spadkowego: testament musi być spisany w całości własnoręcznie, musi być zaopatrzony w datę i miejsce jego sporządzenia, a także podpisany. Ostatecznie szczegółowe sprawdzenie, czy wymogi formalne zostały zachowane, należy do sądu. Jednak zanim skieruje się sprawę do sądu, warto skonsultować w tym zakresie prawnika.

Jeśli nie został sporządzony żaden testament, spadkobiercy dziedziczą według zasad ustalonych w niemieckim kodeksie cywilnym (Bürgerliches Gesetzbuch, w skrócie BGB). Kolejność dziedziczenia według § 1924 i nast. BGB jest następująca:

- w pierwszej kolejności niemiecki spadek dziedziczą dzieci spadkodawcy, a w razie ich śmierci jego wnuki. Jeśli jest więcej dzieci (wnuków), to dziedziczą oni w równych częściach;

- jeśli spadkodawca nie pozostawił ani dzieci ani wnuków, spadek w Niemczech dziedziczą rodzice spadkodawcy, a w razie ich śmierci – ich zstępni, tzn. dzieci lub wnuki;

- jeśli nie ma osób wymienionych powyżej, spadek w Niemczech dziedziczą dziadkowie spadkodawcy, a w razie ich śmierci ich zstępni;

- jeśli natomiast nie ma także osób wymienionych powyżej, dziedziczą pradziadkowie spadkodawcy i ich zstępni.

Kwestia ustawowego dziedziczenia wdowy (wdowca) po zmarłym małżonku w biegu z dziećmi zależy od tego, czy małżonkowie za życia żyli w ustawowym ustroju majątkowym (Zugewinngemeinschaft), czy też nie. Jeśli żyli oni w ustawowym ustroju majątkowym, udział pozostałego przy życiu małżonka wynosi ½, jeśli dziedziczy on w zbiegu z dziećmi. Jeśli natomiast nie żyli w ustawowym ustroju majątkowym, to małżonek, który przeżył spadkodawcę, jest uprawniony, jeśli dziedziczy w zbiegu z dziećmi, do 1/4 spadku; jeśli dziedziczy w zbiegu z rodzicami – do 1/2 spadku, jeśli dziedziczy w zbiegu z dziadkami lub dalszymi krewnymi - do 3/4 spadku.

Do wykazania, że jest się spadkobiercą, służy w Niemczech postanowienie o nabyciu spadku (Erbschein). Erbschein wydaje sąd rejonowy (Amtsgericht) właściwy według ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w odpowiednim postępowaniu spadkowym. Wniosek o wydanie postanowienia musi być oczywiście sporządzony w języku niemieckim i spełniać szereg wymogów formalnych wymaganych przez niemieckie prawo. Opłata sądowa od wniosku w przedmiocie nabycia spadku nie jest stała, lecz jest obliczana procentowo od wartości masy spadku.

Wniosek o wydanie niemieckiego Erbscheinu powinien zawierać:

- datę i miejsce zgonu niemieckiego spadkodawcy, jego ostatni adres zamieszkania oraz obywatelstwo lub obywatelstwa: informacje, czy był żonaty, czy miał dzieci własne lub przysposobione (adoptowane), imiona rodziców, daty zawarcia małżeństwa i daty ewentualnych zgonów rodziców;
- stopień pokrewieństwa wnioskodawcy w stosunku do spadkodawcy oraz określenie podstawy dziedziczenia (ustawowe czy testamentowe);
- wyszczególnienie wszystkich spadkobierców: należy podać ich imiona, nazwiska, adresy, stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą. Ponadto przy każdym spadkobiercy należy podać ułamkową część, jaką powinien on dziedziczyć. Równocześnie należy podać osoby, które byłyby uprawnione do spadku, gdyby nie zmarły przed spadkodawcą – wskazując, kto wchodzi na ich miejsce (np. dzieci) i podając równocześnie ich dane personalne, adresy oraz ułamkowe części należące im się ze spadku;
- zapewnienie wnioskodawcy na temat ewentualnych testamentów pozostawionych przez spadkodawcę;
- zapewnienie, że nie istniały i nie istnieją inne niż wymienione osoby, które byłyby powołane do spadkobrania;
- zapewnienie, że nie toczyło się i nie toczy się postępowanie sądowe;
- oświadczenie, że wszyscy spadkobiercy spadek przyjęli;
- oświadczenie i zapewnienie, że wnioskodawcy nie są znane żadne fakty i okoliczności, które przeczyłyby powyższym jego zapewnieniom i oświadczeniom.

Podane we wniosku informacje dotyczące spadkodawcy i jego rodziny należy udokumentować oryginałami odpisów skróconych aktów stanu cywilnego, a mianowicie aktu urodzenia spadkodawcy, aktu zgonu rodziców spadkodawcy, aktów urodzenia i ewentualnie zgonu dzieci spadkodawcy lub odpowiednio jego wnuków, a w przypadku zamężnych kobiet także aktów małżeństwa lub aktów urodzenia i ewentualnie zgonu rodzeństwa spadkodawcy, a w przypadku zamężnych kobiet także aktów małżeństwa.

Dodatkowe komplikacje pojawiają się, jeśli spadkobierca pozostawił oprócz majątku w Niemczech także majątek w Polsce. W takich sytuacjach konieczne jest albo uznanie niemieckiego postanowienia o nabyciu spadku przez sąd polski, albo - w razie pozostawienia na terenie Polski nieruchomości (działka, grunt lub mieszkanie) uzyskanie odrębnego polskiego postanowienia o nabyciu spadku, albo wydanie przez sąd niemiecki europejskiego postanowienia o nabyciu spadku. Która z powyższych form jest w danej sytuacji najkorzystniejsza, wymaga zazwyczaj szczegółowej analizy.

Należy pamiętać, że objęcie spadku w posiadanie, tzn. np. przejęcie pieniędzy na koncie bankowym, uzależnione jest od wydania przez niemiecki Urząd Skarbowy odpowiedniego zaświadczenia o uregulowaniu kwestii podatkowych, w szczególności podatku spadkowego. Kwestie podatkowe należy ustalać bardzo uważnie, w szczególności ze względu na fakt, że zawarta między Polską a Niemcami międzynarodowa umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania nie obejmuje swoimi postanowieniami podatku od spadków.

Jeśli zmarły pozostawił po sobie w Niemczech tylko długi spadkowe, należy odrzucić spadek. Odrzucenie spadku wymaga w Niemczech szczególnej formy - w tym celu należy skontaktować się z prawnikiem. Odrzucenie spadku może nastąpić tylko w terminie sześciu tygodni od chwili powzięcia wiadomości o powołaniu do spadku, a jeśli spadkobierca ma miejsce zamieszkania poza terenem Niemiec – w terminie sześciu miesięcy. Odrzucenie spadku dla dzieci wymaga zgody sądu rodzinnego, chyba że spadek odrzucili już wcześniej rodzice dziecka (§ 1643 BGB). Jeśli mimo początkowych ustaleń o braku masy spadkowej pojawią się nagle dodatnie wartości spadkowe, to w szczególnych okolicznościach istnieje możliwość cofnięcia odrzucenia spadku (§ 1954 BGB).

Istotne jest, że według niemieckiego prawa spadkowego, w braku odrzucenia spadku, spadek przechodzi na spadkobierców wraz z wszelkimi długami. Znane polskiemu prawu przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest prawu niemieckiemu nieznane. Istnieją wprawdzie instytucje prawne umożliwiające ograniczenie długów spadkowych do wysokości masy spadkowej, takie jak ustanowienie kuratora spadku lub wszczęcie upadłości spadkowej, ale jeśli pasywa masy spadkowej w sposób jednoznaczny przewyższają jej aktywa, najlepszą formą działania jest odrzucenie spadku.

Osoba kontaktowa w sprawach spadkowych w Niemczech:

Adwokat w Niemczech Dr Jacek Franek
Specjalista do spraw polsko-niemieckich

e-mail: jacek-franek@jacek-franek.com
tel. 22 622 95 96
faks 22 622 12 85